"Gezondheidspromotors slaan een brug tussen de lokale bevolking en Artsen Zonder Grenzen"

Jesse Verschuere uit West-Vlaanderen werkt al 8 jaar bij Artsen Zonder Grenzen. Hij voerde verschillende functies uit in 13 landen waaronder Gezondheidspromotor, Antropoloog, Senior gezondheidspromotor en Project coördinator. Sinds april 2018 is hij ‘Health promoter advisor’. Hij schetst een beeld van de functie Health promoter of gezondheidspromotor.

Wat doet een gezondheidspromotor precies op het terrein?

Het doel van gezondheidspromotie is het veranderen van het ziektegedrag van patiënten of the changing of health seeking behavior. Door het verspreiden van correcte informatie via voorlichtingscampagnes in de dorpen voorkomen we de verspreiding van een ziekte; en door informatieverzameling komen we te weten wat de perceptie is van onze zorgen en wat de noden van de bevolking zijn. Het is als het ware een wisselwerking tussen de lokale bevolking en het personeel van Artsen Zonder grenzen.

Het aanmoedigen van het zoeken van zorg onder de bevolking is een belangrijk deel van gezondheidspromotie, maar het zelfkritisch zijn over de kwaliteit van onze zorgen en hoe we met onze patiënten communiceren evenzeer. Ons ziekenhuis kan bijvoorbeeld ergens zeer moeilijk bereikbaar liggen wat de toegang tot zorg belemmert. Of vrouwen blijven thuis bevallen omdat ze de voordelen van een begeleide bevalling niet kennen of omdat de traditie dit bepaalt.

Geef eens een ander voorbeeld?

Als internationale organisatie zijn we bewust dat we een buitenstaander zijn. Echte verandering kan niet opgelegd worden en moet gedragen worden door de lokale bevolking, dus staat het compromis centraal: we geven feitelijke informatie, maar luisteren tegelijkertijd naar de gevoeligheden van de lokale bevolking.

Een goed voorbeeld is samenwerken met traditionele helers. In Cambodia heb je genezers die spirituele oorzaken van ziektes aanpakken. Deze percepties van ziekte, gezondheid en lichaam staan haaks op de biomedische aanpak van Artsen Zonder Grenzen, maar ze zijn wel heel belangrijk in de ogen van de bevolking.

De meeste van deze methodes zijn vanuit een biomedisch oogpunt niet schadelijk, dus gaan we ze niet tegenwerken. We opperen dat je een ziekte van verschillende standpunten kan aanpakken en spiritualiteit mag daar deel van uitmaken. Dat maakt het gemakkelijker voor de patiënt om ook onze medicijnen of onze behandeling te aanvaarden. Bij schadelijke culturele praktijken zoals FGM (vrouwelijke genitale verminking) is onze aanpak iets kordater maar staat de dialoog opnieuw centraal: we luisteren naar de bekommernissen en de perceptie van (sociale) voordelen, maar tegelijkertijd ontkrachten we  de mythes over waar deze praktijk vandaan komt en benadrukken we de ernstige gezondheidsgevolgen. Door het onderwerp bespreekbaar te maken, gaan mensen er kritisch over nadenken en is een compromis uiteindelijk mogelijk.

Hoe draag je als internationale medewerker, die niet altijd bekend is met de lokale cultuur, bij aan gezondheidspromotie?

Als expat ben je verantwoordelijk voor het volledige team van gezondheidspromotors, die onderverdeeld worden in kleinere teams beheerd door supervisors. Het is eigenlijk jouw rol als buitenstaander om de nationale supervisors te ondersteunen en soms ook te beschermen. Die teams bestaan altijd uit verschillende etnische en religieuze groepen, wat spanningen kan veroorzaken. Jij staat in voor de eindbeslissingen, de evaluaties en ook soms voor de rekrutering van lokale gezondheidspromotors.

Je neemt dus niet hun werk over, maar ondersteunt je team in strategisch nadenken over gezondheidspromotie. Dit kan door voorbeelden van andere missies mee te nemen, je team helpen te contextualiseren, creativiteit aan te moedigen, etc. Een ander belangrijk aspect is ervoor zorgen dat jouw gezondheidspromotiestrategie geïntegreerd is in de medische strategie, door samen te zitten met het medisch personeel uiteraard maar ook Project managers in de missie.

Wat was jouw beste missie en waarom?

De Ebola uitbraak in West-Afrika in 2014, omdat daar de Health Promoters letterlijk levens redde. Preventie was op dat moment belangrijker dan verzorging omdat de situatie uit de hand dreigde te lopen. Het Ebolacentrum van Artsen Zonder Grenzen in de stad Foya in Liberia was in het begin volledig afgesloten. Er was weinig transparantie over de behandeling en de toestand van de patiënten en dat zorgde voor het groeien van wantrouwen gepaard met geruchten over wat er zich binnen afspeelde. Vele families van patiënten waren kwaad.

Gezondheidspromotors werkten rond de klok om familiebezoeken mogelijk te maken – weliswaar gescheiden door hekken-, om telefoongesprekken te regelen, om transparant te communiceren naar de bevolking toe, de isolatiezone uit te leggen,… en doorheen dit alles de waardigheid van de patiënt te behouden. Na slechts enkele maanden boekten we de resultaten waar we op hoopten: het vertrouwen van en het samenwerken met de gemeenschappen. Dorpen sloten zich niet af maar ze gingen actief doorverwijzen. De patiënten kwamen zichzelf aanmelden in plaats van weg te vluchten.

Je was 25 toen je op je eerste missie vertrok. Dat is best jong voor een superviserende rol uit te oefenen.

Dat is inderdaad jong! Mijn eerst missie was in Haïti, zes maanden na de aardbeving van 2010. Ik moest de gezondheidspromotieteams ondersteuning in drie projecten en ik leerde eigenlijk veel meer van de nationale medewerkers dan zij van mij. Maar na twee maanden brak er een cholera-epidemie uit in Haïti en moest ik als de bliksem een voorlichtingsinterventie opzetten om de uitbraak in toom te houden. Mijn missie werd dus plots een noodmissie voor één van de zwaarste cholera-epidemies ooit. Ik heb dus letterlijk een vliegende start genomen en mijn flexibiliteit meteen kunnen bewijzen!

Wat houdt je functie nu in als ‘Technisch referent’ of advisor?

Ik werk sinds april 2018 op die functie, grotendeels vanuit ons kantoor in Lebanon. Ik volg de gezondheidspromotieactiviteiten van een 50tal projecten op. Ik ondersteun alle expat- en nationale gezondheidspromotors door te werken op een gezondheidspromotiebeleid, methodologie en standaardprocedures. Ik geef feedback op hun strategieën en ik doe af en toe terreinbezoeken om het verloop van hun projecten te bekijken.

Vaak hebben de expats praktische vragen: wat is onze aanpak met betrekking tot traditionele vroedvrouwen; of heb je voorbeelden van tools die we gebruikt hebben bij cholerapreventie. Mijn ondersteuning komt deels uit mijn opgedane ervaring en kapitalisatie van ervaring van andere health promotoren; deels  ook uit de interactie met de andere advisors die werken op seksuele en reproductieve gezondheid, ondervoeding, chronische ziekten, enzovoort.

Over welke kwaliteiten moet een Gezondheidspromotor bij Artsen Zonder Grenzen beschikken?

De thema’s op het terrein worden steeds complexer. We werken op antibiotica voor resistente tuberculose, seksueel geweld, hiv aids, mentale problemen, … daarom is die twee jaar relevante ervaring voor kandidaat health promotoren belangrijk. Daarnaast moet je flexibel en pragmatisch zijn. Als je te academisch bent of teveel reageert vertrekkende van je theoretische achtergrond, zal je moeilijkheden ondervinden met de implementatie van je strategie. Uiteraard heb je ook een goede humanitaire motivatie nodig.

Zijn er doorgroeimogelijkheden?

Zeker! Gezondheidspromotors zijn zeer bekwaam in het analyseren van de context en dat is een alvast goede basis om door te groeien naar Projectcoördinator of Head of Mission. Ervaring in grote teams aanvoeren en onafhankelijk werken zijn ook goede troeven die ze alvast bezitten.

Terug naar het profiel Gezondheidspromotor