1 jaar ebola: prioriteiten verleggen in de respons

Op 1 augustus 2018 brak in de provincie Noord-Kivu de tiende ebola-epidemie uit in de geschiedenis van Democratische Republiek Congo. Een jaar later is de epidemie nog steeds niet onder controle: meer dan 2.600 raakten intussen besmet, bijna 1.700 mensen zijn overleden. Een gedeeltelijke verklaring voor het in gebreke blijven van de ebolarespons, is het gebrek aan vertrouwen bij de bevolking. Trish Newport, hulpcoördinator van de ebolarespons van Artsen Zonder Grenzen in D.R. Congo, legt uit waar dat wantrouwen vandaan komt en hoe Artsen Zonder Grenzen probeert om dat vertrouwen te herstellen.

“Ik herinner me 24 juli 2018 alsof het gisteren was. Op die dag werd de negende ebola-uitbraak in de Democratische Republiek Congo officieel voorbij verklaard. Tijdens die uitbraak coördineerde ik het vaccinatieprogramma van Artsen Zonder Grenzen. Het was de eerste keer dat het experimentele ebolavaccin aan het begin van een uitbraak werd gebruikt, in de hoop de verspreiding van de ziekte in te dijken. De uitbraak duurde minder dan drie maanden. Ik huilde van geluk toen we op 24 juli het verlossende nieuws kregen. Ik was naïef, zo bleek. Ik dacht toen dat we dankzij dit fantastische vaccin nooit meer met een grote ebola-epidemie te maken zouden krijgen. Maar zoals zo vaak tijdens mijn leven als zorgverlener, had ik het helemaal mis.

Een lang, pijnlijk en dodelijk jaar

Amper een week nadat die negende uitbraak voorbij werd verklaard, werd het begin van de tiende afgekondigd. Dat is vandaag precies een jaar geleden. Niet alleen woedt de epidemie vandaag nog voort, ze is intussen ook uitgegroeid tot de tweede grootste ebola-epidemie ooit ter wereld.

Voor de bevolking in de gebieden die door ebola getroffen zijn, is dit een lang, pijnlijk en dodelijk jaar geweest. Gespecialiseerde ebolacentra werden met veel geweld aangevallen en vernield, er werden gezondheidswerkers vermoord omdat ze deel uitmaakten van de ebolarespons, de instanties die het ebolawerk moesten “beschermen” hebben burgers gedood, allemaal terwijl de ziekte zelf dodelijke slachtoffers bleef maken.

ebolarespons door de ogen van lokale bevolking

De strijd tegen ebola wordt gezamenlijk gevoerd door het Congolese ministerie van Volksgezondheid, de Wereldgezondheidsorganisatie en andere internationale organisaties, waaronder Artsen Zonder Grenzen. Eén van de grootste problemen van de uitbraak is dat de lokale bevolking nooit vertrouwen heeft gehad in de respons. De epidemie woedt in een gebied dat de afgelopen 25 jaar is geteisterd door conflicten en slachtpartijen onder de burgerbevolking. Ik vroeg aan een van onze lokale medewerkers waarom er zoveel woede was tegenover de ebolarespons. Ze legde haar standpunt uit aan mij.

“Mijn man werd gedood in een bloedbad in Beni. Toen dat gebeurde, wilde ik maar één ding: dat een of andere internationale organisatie ons tegen de massamoorden zou komen beschermen. Maar er kwam niemand. Ik heb drie kinderen verloren door malaria. In deze regio hebben we nooit een internationale organisatie gezien die ons hielp met gezondheidszorg of schoon water. Maar nu is er ebola, en nu komen al die organisaties plots wél opdagen, omdat ebola hen geld oplevert. Als jullie echt om ons geven, vraag ons dan wat onze prioriteiten zijn. Mijn prioriteit is veiligheid en ervoor zorgen dat mijn kinderen niet sterven aan malaria of diarree. Ebola, dat is niet mijn prioriteit. Dat is jullie prioriteit.”

Vorige week werd de ebola-epidemie uitgeroepen tot een volksgezondheidscrisis van internationaal belang. Er zijn nog heel wat vragen over de impact die dit zal hebben op de werkelijke respons. Wat we wel zien, is dat er nog meer geld wordt vrijgemaakt voor de strijd tegen de ziekte. Maar als de aanpak van de respons niet verandert en als we het vertrouwen van de bevolking niet kunnen winnen, dan is dat geld een maat voor niets. Dan creëert het alleen maar meer problemen.

Een van de grootste frustraties in de hele situatie is dat er niet alleen een doeltreffend ebolavaccin bestaat, maar zelfs experimentele behandelingen voor ebolapatiënten. Dat soort middelen was tijdens de uitbraak in West-Afrika veel minder beschikbaar, maar als de bevolking geen vertrouwen heeft in de respons op deze uitbraak, zullen ze nooit volledig benut kunnen worden.

Nauwer samenwerken met de gemeenschap

In februari 2019 werden in het epicentrum van de uitbraak twee van onze ebolacentra aangevallen. We wisten niet waarom of door wie de centra werden aangevallen. Omdat we de veiligheid van ons personeel of onze patiënten niet meer konden waarborgen, namen we de pijnlijke beslissing om alle activiteiten in die specifieke regio stop te zetten. We moesten de problemen herbekijken en nadenken over een andere aanpak van de ebola-respons. We besloten dat we nauwer met de bevolking moesten samenwerken, dat we naar de getroffen gemeenschappen moesten luisteren en beter moesten inspelen op hun prioriteiten.

We begonnen met gratis gezondheidszorg voor alle aandoeningen waarmee de bevolking te maken kreeg, zoals malaria, mazelen en diarree. We boorden waterputten, zodat mensen ook echt water hebben om hun handen te wassen, wat we aanraden om de verspreiding van ebola een halt toe te roepen. In lokale gezondheidscentra organiseerden we aparte afdelingen voor vermoedelijke ebolapatiënten, zodat zij binnen hun eigen gemeenschap kunnen worden verzorgd, en niet langer in gespecialiseerde centra, ver van huis, moeten worden getest en afgezonderd. Door aandacht te besteden aan de echte noden en gezondheidsprioriteiten van de bevolking, begonnen we het vertrouwen van de gemeenschap te winnen.

Die benadering wordt helaas nog niet algemeen toegepast binnen de algemene ebolarespons, en dus blijft er een zeker wantrouwen bestaan. In veel gebieden willen mensen nog steeds niet naar de ebolacentra gaan wanneer ze ziek zijn, anderen weigeren nog steeds het vaccin.

Het maakt me erg triest om te zien hoe gezinnen en gemeenschappen door ebola verscheurd worden. Dit had namelijk niet gehoeven. Maar als we onze reactie op de uitbraak van ebola niet drastisch veranderen, zal de ziekte nog een hele tijd aanslepen. Ik hoop dat er snel verandering komt.