Getuigenis: “Elke dag kijk ik horror in de ogen en vraag me af hoe een mens dat moet dragen”

Eerst verschenen in De Standaard op 20/01/2023

Getuigenis van Olivier Ciarlan, psycholoog bij Artsen Zonder Grenzen (AZG) in België

In alle missies van Artsen Zonder Grenzen waar psychologen aanwezig zijn, maken ze integraal deel uit van het humanitaire team. Op de plaatsen waar wij hulp verlenen, zijn emotionele trauma’s zeker geen uitzondering. Ook niet in België. Wat volgt is het verhaal van Olivier, een psycholoog in het team dat geestelijke gezondheidszorg verleent aan asielzoekers en andere mensen op de vlucht in Brussel.

Hoe breng je menselijk leed in kaart?

Als psycholoog voor Artsen Zonder Grenzen word je continu geconfronteerd met intens menselijk lijden. Werken als psycholoog in de Belgische activiteiten van AZG betekent van dichtij ervaren welke horror onze patiënten meemaken, die vaak grenst aan het ondraaglijke.

Het lijkt vreemd om menselijk lijden te beoordelen. Toch behoort het tot onze taken om de symptomen van onze patiënten in te schatten en soms te kwantificeren op basis van psychometrische schalen. Niet om een “rangorde van lijden” vast te stellen, maar om te begrijpen aan welke aspecten het eerst moet worden gewerkt. Wat is de meest geschikte hulp voor hun specifieke situatie? Maar de algemene symptomen van onze patiënten in Brussel verzadigen al onze tests. Het is alsof we proberen de temperatuur in het midden van de Sahara te meten met een conventionele thermometer.

Om de problemen van onze patiënten te illustreren, zou ik u kunnen vertellen over Nissa, een 16-jarige niet-begeleide minderjarige uit Niger die moest toekijken hoe zijn hele familie in stukken werd gehakt door de terreurgroep Boko Haram. Bij zijn ontsnapping moest hij door Libië, waar hij werd opgesloten en gemarteld, voordat hij enkele dagen op zee doorbracht op een vlot op weg naar Italië.

Ik zou u kunnen vertellen over Mohammed, die zich 2 dagen en 2 nachten dood hield onder het lijk van zijn vriend, om aan zijn aanvallers in de Libische woestijn te ontsnappen. Ik zou je kunnen vertellen over Hassan, wiens gebombardeerde huis de lijken van de rest van zijn familie bevat.

Of over Jasmine, die in Irak en vervolgens in Turkije in een prostitutiering gedwongen werd. Na maanden van dagelijkse verkrachting en met gevaar voor eigen leven wist ze te ontsnappen. Ik zou u ook over alle anderen kunnen vertellen, maar de verhalen zijn te gruwelijk.

Voor Nissa en de vele anderen, houdt de gruwel helaas niet op zodra ze Europa binnenkomen. Griekenland, de bakermat van de democratie, is elke dag het toneel van ondraaglijk politiegeweld en mensenrechtenschendingen. Kroatië en de Balkanroute zijn slechts een voortzetting van wat er verder naar het zuiden gebeurt.

Zoals bij fysieke pijn, kan er bij posttraumatische stressstoornissen dissociatie optreden

De meeste van deze mensen, want ja, het gaat hier om échte mensen, lijden aan een ernstige posttraumatische stressstoornissen. Soms zelfs geassocieerd met dissociatieve stoornissen, een symptoom dat over het algemeen alleen voorkomt bij de meest ernstige traumatische ervaringen. Net zoals tijdens intense fysieke pijn, wanneer onze hersenen op natuurlijke wijze verdoving afgeven om ons te beschermen tegen een hartaanval, verschijnt dissociatie als een mechanisme om onze identiteit te beschermen in het licht van ondraaglijk psychisch lijden. Ernstige depressieve episodes, paniekstoornissen, nachtmerries en voor sommigen zelfmoordgedachten of zelfs -pogingen worden er heel vaak mee geassocieerd.

Het Belgische opvangnetwerk

Zelfs in de Griekse kampen op Lesbos, waar Europa duizenden mensen die internationale bescherming zoeken achter prikkeldraad verbergt, hebben mensen een dak boven hun hoofd. Maar Nissa, Mohammed en Jasmine, die asiel zoeken in België, zullen het moeten doen met de kasseien van de stoep en de beet van de kou onder geïmproviseerde schuilplaatsen langs het kanaal. Als hun schuilplaatsen niet worden vernield door de politie.

Jasmine staat doodsangsten uit, want ze kent het verhaal van een andere asielzoeker die 's nachts door een groep mannen werd verkracht omdat ze geen veilig onderkomen had. Nissa, Mohammed en de anderen zullen 's nachts samenkomen, niet alleen om warm te blijven maar ook en vooral om wat menselijkheid terug te winnen. En tijdens dat moment van menselijkheid, zullen ze elkaar hoogstwaarschijnlijk besmetten met ziekten waarvan tot dan toe werd gedacht dat ze waren uitgeroeid in de “beschaafde wereld”.

België speelt niet in op zelfs maar de basisbehoeften van deze uiterst fragiele en kwetsbare mensen. Zo creeren we wanhoop, houden we het gevoel van schaamte in stand, vernietigen we het weinige gevoel van eigenwaarde dat nog over is. We houden we angst in stand, en doen deze mensen vraagtekens stellen bij wat het betekent om mens te zijn. We gebruiken onze macht om wreed te zijn.

Als psychologen van de Belgische missie moeten we ook - en misschien wel vooral - deze secundaire trauma's, die hier worden ervaren, in het hart van Europa, zien te genezen. Trauma dat voorkomen had kunnen worden.

Olivier Ciarlan
Psychologue MSF – mission belge