Wereldtuberculosedag: hoe ga je om met een ziekte die zo oud is als de farao's?

Tuberculose (tbc) is een van de grootste wereldwijde gezondheidscrises. In 2021 overleden 1,6 miljoen mensen aan tbc. Het is de op een na dodelijkste infectieziekte ter wereld na COVID-19 (WHO). Verouderde behandelingen, het ontbreken van een effectief vaccin en het ontbreken van geschikte diagnostische tests maken het moeilijk om de wereldwijde tbc-epidemie onder controle te krijgen. 

Hoe kunnen we een einde maken aan de eeuwenoude ziekte zoals tuberculose in een land waar meer dan 150.000* mensen met actieve tbc "vermist" zijn? Met andere woorden: zij die niet gescreend, gediagnosticeerd en behandeld zijn en de ziekte dus kunnen overdragen in gemeenschappen, wat leidt tot meer lijden en overlijden. 

Sinds 2012 heeft Artsen Zonder Grenzen een succesvol gezondheidsprogramma voor scholen uitgevoerd in Eshowe en Mbongolwane in Zuid-Afrika. Het programma is gebaseerd op het nationale beleid van het ministerie van Basisonderwijs m.b.t. hiv, soa's en tbc. Dit beleid houdt in dat "alomvattende seksuele voorlichting (CSE) een verplicht vak in het curriculum wordt. Het wordt ondersteund door materiaal op maat voor leerlingen en leerkrachten en het omvat de opleiding, ontwikkeling en ondersteuning van leerkrachten".

Het schoolprogramma was gericht op hiv, met als doel het aantal nieuwe hiv-besmettingen te verminderen en preventiemethoden onder middelbare scholieren te bevorderen. Leeraren worden opgeleid om deze gezondheidsvoorlichting te geven. Het programma was succesvol: er werden meer dan 80.000 leerlingen bereikt en er werden 28.551 hiv-counseling- en testsessies uitgevoerd. Hierdoor bereikte het projectgebied twee jaar vóór de deadline de UNAIDS 90-90-90-doelstellingen.

Hoewel het programma succesvol was, werd er te weinig gefocust werd op tbc.

"Het CSE-curriculum, dat wordt onderwezen in de lessen levensoriëntatie op school, bevat enige informatie over tbc, maar die is vrij beperkt. Ondanks het feit dat tbc één van de belangrijkste doodsoorzaken is onder mensen met hiv", vertelt Liesbet Ohler, medisch coördinator van AZG in Eshowe.

Het bewustzijn vergroten over tbc-overdracht en preventie onder scholieren kan helpen om de prevalentie van de ziekte te verminderen. In 2018 ontwikkelde AZG samen met OneVoice South Africa een tbc-curriculum voor de klassen van graad 8 tot 12 en gingen deze lessen van start op 22 middelbare scholen.

"Het doel was om uitgebreidere tbc-informatie op scholen bij te brengen zodat de informatie beter opgenomen wordt. We hebben 521 leerlingen getest voor en na het volgen van het tbc-curriculum. Voor leerlingen die 5 modules hadden gevolgd, steeg het slaagpercentage van 22,78 procent naar 77,22 procent, wat heel bemoedigend is" - Liesbet Ohler

Daardoor werd de focus van het schoolgezondheidsprogramma verlegd van hiv naar tbc.

76 leerkrachten van middelbare scholen en ondersteuners van leerlingen kregen een opleiding over het tbc-curriculum van AZG. Deze leerkrachten hebben samen met partners van AZG tussen 2018 en 2021 aan duizenden leerlingen tbc-opleiding gegeven. Leerlingen die het curriculum afmaakten, testten goed. In het laatste jaar van het programma werd er een peer education-component toegevoegd. Dit houdt in dat leerlingen die leiderschapskwaliteiten ontwikkelden, geavanceerde tbc-educatie kregen zodat zij hun leeftijdsgenoten en hun gemeenschap kunnen bijstaan.

"Het is veelbelovend dat opvoeders en leerlingen zeggen dat het programma hen in staat stelde tbc-informatie te delen met hun familie en buren, en zo hun steentje bij kunnen dragen aan de bestrijding van tbc-stigma in de gemeenschappen," zegt Ntombi Gcwensa, AZG-programmamanager voor tbc in scholen.

Volgens Bhekumuzi Nzuza, levensoriëntatie-onderwijzer op de Phindulimi High School op het platteland buiten Eshowe, "hebben onze oudere generaties het geloof dat als je hoest en afvalt, dat komt door hekserij.

Anderen denken dat het komt doordat iemand hiv heeft. Met andere woorden: tbc wordt verkeerd begrepen en gestigmatiseerd. Het gevolg hiervan is dat veel mensen met tbc-symptomen niet naar de kliniek gaan om zich te laten testen. Degenen die aan een tbc-behandeling beginnen, kunnen de kuur vaak niet afmaken bij gebrek aan steun van hun familie."

Nzuza gelooft dat het tbc-schoolprogramma een verschil heeft gemaakt in zijn leven en dat van zijn leerlingen.

"Dankzij de opleiding die ik heb gekregen, kan ik zowel binnen als buiten de muren van onze klaslokalen voorlichting geven over tbc. Ik heb een vriend met tbc-symptomen kunnen helpen, en ik heb zijn hele familie overtuigd om zich te laten testen. Verschillende leerlingen zeggen dat ze met hun familie en buren over tbc hebben gesproken. Ik geloof echt dat onderwijs in de gezondheidszorg de sleutel is tot het uitbannen van de ziekten die onze gemeenschappen teisteren," aldus Nzuza.

 
*Uit het eerste nationale TB-onderzoek van Zuid-Afrika, dat in 2021 werd gepubliceerd, bleek dat er in Zuid-Afrika naar schatting 154.348 "ontbrekende TB-gevallen" zijn.